پركاري تيروييد چيست
اصطلاح پركاري تيروييد به هرگونه شرايطي كه طي آن ميزان هورمون تيروييد در بدن بيش‌ازحد عادي باشد اطلاق مي‌شود. به‌عبارت‌ديگر در اين شرايط غده تيروييد بيش‌ازحد طبيعي فعال مي‌شود.

علائم پركاري تيروييد چيست
به‌طوركلي هورمون تيروييد با تاٌثير در سوخت‌وساز (متابوليسم) بسياري از فرآيندهاي بدن را تحت كنترل دارد. اگر ميزان هورمون تيروييد در بدن بيش‌ازاندازه باشد هر يك از عملكردهاي بدن تمايل به تند شدن (يا تشديد سرعت) دارند. لذا جاي تعجب ندارد اگر بعضي از علايم پركاري تيروييد شامل : عصبي شدن، تحريك‌پذيري، افزايش تعريق، ضربان قلب، لرزش دست‌ها، اضطراب، به‌سختي به خواب رفتن، نازك شدن پوست، موهاي نازك و شكننده و ضعف ماهيچه‌ها به‌خصوص در قسمت فوقاني بازوها و ران‌ها باشد. شما ممكن است دچار افزايش دفعات اجابت مزاج شويد ولي اسهال چندان شايع نيست، و يا ممكن است علي‌رغم اشتهاي خوب دچار كاهش وزن شويد و در خانم‌ها ميزان خونريزي ماهيانه و دفعات آن كم شود. پركاري نيروييد معمولا به آهستگي شروع مي‌شود. در ابتدا علايم  ممكن است با عصبي شدن ساده ناشي از استرس اشتباه شود. اگر شما سعي داشتيد كه توسط رعايت رژيم غذايي وزن از دست دهيد، شروع پركاري تيروييد تا وقتي باعث ساير مشكلات شود به خاطر تسريع در كاهش وزن براي شما خوشايند است.
در بيماري "گريوز"  كه شايع‌ترين شكل پركاري تيروييد است ممكن است چشم‌ها بزرگ به نظر برسند كه به علت بالا رفتن پلك فوقاني است، گاهي اوقات يك يا هر دو چشم به سمت جلو دچار بيرون‌زدگي مي‌شوند. بعضي از بيماران دچار تورم در جلوي گردن كه ناشي از بزرگ شدن غده تيروييد (گواتر) است مي‌شوند.

چه عواملي باعث پركاري تيروييد مي‌شود
شايع‌ترين علت پركاري تيروييد (در بيش از 70 درصد مردم) افزايش توليد هورمون تيروييد توسط غده تيروييد است.اين شرايط به‌عنوان بيماري "گريوز" نيز ناميده مي‌شود. بيماري گريوز توسط آنتي‌بادي‌هايي در خون باعث تحريك غده تيروييد براي افزايش اندازه و افزايش ترشح بيش‌ازاندازه هورمون تيروييد مي‌شود. اين نوع از پركاري تيروييد در افراد باسابقه فاميلي ابتلا به اين بيماري بيشتر بروز مي‌كند و بيشتر در خانم‌هاي جوان اتفاق مي‌افتد. درباره اينكه چرا افراد خاصي به اين بيماري مبتلا مي‌شوند اطلاعات كمي در دست است.
نوع ديگري از پركاري تيروييد در اثر وجود يك يا چند گره در تيروييد مشخص مي‌شود كه اين گره يا گره‌ها به‌تدريج رشد كرده و فعاليت خود را افزايش مي‌دهند به‌طوري‌كه ميزان كلي هورمون تيروييد كه وارد جريان خون مي‌شود بيش از مقدار طبيعي است. اين شرايط به‌عنوان يك گره سمي يا گواتر سمي (با گره‌هاي متعدد) شناخته مي‌شود. همچنين ممكن است فردي اگر دچار التهاب تيروييد ( يا تيروييديت) شده باشد، به‌طور موقت علايم پركاري تيروييد را نشان دهد. اين شرايط اخير (التهاب تيروييد) ناشي از بروز مشكلي در سيستم ايمني يا يك عفونت ويروسي است كه به دنبال آن باعث نشت هورمون از غده تيروييد مي‌شود. همچنين پركاري تيروييد مي‌تواند در اثر مصرف بيش‌ازحد نياز قرص‌هاي حاوي هورمون تيروييد ايجاد شود.

پركاري تيروييد چگونه تشخيص داده مي‌شود
اگر پزشكتان مشكوك به وجود پركاري تيروييد در شما شود، معمولاً راه تشخيص آسان است. در معاينه معمولاً وجود بزرگي غده تيروييد و افزايش ضربان قلب مشخص مي‌شود. همچنين پزشك متوجه افزايش رطوبت و نرمي پوست شما و لرزش در نوك انگشتان دست‌هايتان مي‌شود. بازتاب‌هاي (رفلكس‌هاي) اندام‌هاي شما ممكن است تسريع شده باشد و چشم‌هاي شما اگر مبتلابه بيماري گريز شده باشيد تا حدي دچار مشكل است.
تشخيص پركاري تيروييد با انجام آزمايش خون كه در آن ميزان هورمون‌هاي تيروييد اندازه‌گيري مي‌شود قطعي مي‌شود. به‌طوركلي هورمون‌هاي پيروكسين (T4) تري يدوتيرونين (T3) و هورمون تحريك‌كننده تيروييد (TSH) در آزمايش خون بررسي مي‌شوند. با افزايش فعاليت تيروييد انتظار داريم سطح هورمون‌هاي تيروييد دچار افزايش و سطح TSH كاهش يابد. اگر آزمايش خون افزايش فعاليت تيروييد را نشان دهد پزشك شما ممكن است بخواهد تصويري از تيروييد شما داشته باشد (اسكن تيروييد). اسكن تيروييد افزايش فعاليت تيروييد را به‌طوركلي (تمام نسج تيروييد) يا به‌صورت گره يا گره‌هايي در تيروييد مشخص مي‌كند. به‌علاوه التهاب تيروييد را نيز نشان مي‌دهد. ممكن است همزمان نياز به‌اندازه گيري توانايي تجمع يد توسط غده تيروييد باشد.

پركاري تيروييد چگونه درمان مي شود
يك روش درماني يكسان براي تمام انواع پركاري نيروييد وجود ندارد. پزشك شما ممكن است نوع درمان شمارا بر اساس سن شما، نوع پركاري نيروييد شما، شدت پركاري نيروييد شما، و ساير شرايط پزشكي كه سلامت شمارا تحت تأثير قرار مي‌دهد انتخاب كند. ممكن است بهتر باشد با پزشكي كه در اين امر تجربه دارد مشورت شود. به‌طوركلي درمان‌هاي زير در مورد پركاري تيروييد مورداستفاده قرار مي‌گيرد:

1- داروهاي ضد تيروييد
اگر پزشك شما تصميم بگيرد با استفاده از دارو از طريق مسدود كردن توانايي غده تيروييد در ساخت هماهنگي جديد بيماري شمارا درمان كند از داروهايي مثل متي ماژول يا پروپيل تيود اوراسيل استفاده مي‌كند. اين داروها به‌خوبي افزايش فعاليت تيروييد را كنترل مي‌كنند و باعث آسيب دايمي به غده تيروييد نمي‌شوند. در 20 تا 30 درصد از بيماران با تشخيص بيماري گريوز درمان با داروهاي ضد تيروييد به مدت 12 تا 18 ماه باعث بهبود و برگشت تيروييد به وضعيت طبيعي براي زمان طولاني مي‌شود. در بيماراني كه گواتر سمي گره اي يا چند گره اي دارند، داروهاي ضد تيروييدي براي آمادگي پيش از درمان با يدٌ راديواكتيو يا جراحي تجويز مي‌شود.
داروهاي ضدتيروييدي در 5 درصد مصرف‌كنندگان باعث واكنش‌هاي حساسيتي مي‌شوند. واكنش‌هاي شايع خفيف شامل: بثورات پوستي قرمزرنگ، كهير و گاه تب و درد مفاصل مي‌باشند. يك عارضه نادرتر (به ميزان يك مورد در 500 بيمار) ولي جدي‌تر كاهش تعداد گلبول‌هاي سفيد خون است. اين مساله مي‌تواند مقاومت شما به عفونت را كاهش دهد. ندرتاً گلبول‌هاي سفيد به‌كلي ناپديد مي‌شوند، وضعيتي به نام «آگرانولوسيتوز» كه در صورت بروز عفونت جدي مشكل بالقوه كشنده‌اي است. اگر يكي از اين داروها را مصرف مي‌كنيد و مبتلابه عفونتي به‌صورت تب يا گلودرد شديد، بايد دارو را بلافاصله قطع كنيد و همان روز شمارش گلبول سفيد انجام دهيد. حتي اگر دارو تعداد گلبول‌هاي سفيد شمارا كاهش داده باشد، درصورتي‌كه دارو بلافاصله قطع شود تعداد گلبول‌ها به ميزان طبيعي بازمي‌گردد. اما اگر باوجود كاهش گلبول‌هاي سفيد مصرف دارو را ادامه دهيد، خطر عفونت‌هاي جدي‌تر و حتي كشنده وجود خواهد داشت. عارضه بسيار نادر ديگر مصرف دارو و آسيب كبدي است. چنانچه دچار زردي چشم، ادرار تيره، ضعف شديد يا درد شكم شديد، بايد مصرف دارو را متوقف كنيد و با پزشك خود تماس بگيريد.

2-يد راديواكتيو
راه ديگر درمان پركاري تيروييد تخريب سلول‌هاي تيروييد كه هورمون تيروييدي مي‌سازند هست. ازآنجايي‌كه اين سلول‌ها براي ساخت هورمون به يد نياز دارند در جريان خون هر شكلي از يد، چه رايو اكتيو باشد و چه نباشد را جذب مي‌كنند.
يد راديواكتيو در اين نوع درمان، از طريق دهان و به شكل استوانك‌هاي كوچك كه تنها يكبار مصرف مي‌شوند تجويز مي‌گردد. پس از بلع يد راديواكتيو وارد جريان خون شما شده و به‌سرعت توسط سلول‌هاي پركار تيروئيد جذب مي‌شود. يد راديواكتيوي كه توسط سلول‌هاي تيروييدي جذب نشده است طي چند روز از بدن دفع مي‌شود. يد يا توسط ادرار دفع مي‌شود يا به شكل غير راديواكتيو تبديل مي‌شود. طي چند هفته تا چند ماه (كه در اين دوره درمان دارويي براي كنترل علايم پركاري تيروييد استفاده مي‌شود) يد راديواكتيو به سلولهاي جذب‌كننده آن را صدمه مي‌زند. درنتيجه اندازه تيروييد يا گره‌هاي تيروييدي كوچك مي‌شود و سطح خوني هورمون‌هاي تيروييدي به ميزان طبيعي بازمي‌گردد. گاه بيماران در وضعيت پركاري باقي مي‌مانند، گرچه معمولاً بيماري نسبت به قبل شدت كمتري دارد. براي اين عده در صورت نياز مي‌توان دور دوم درمان بايد راديواكتيو را شروع كرد. اغلب پس از چند ماه هيپوتيروييدي (كم‌كاري تيروييدي) پديد مي‌آيد. درواقع اكثر بيماراني كه تحت درمان بايد راديواكتيو قرارگرفته‌اند طي چند ماه تا چند سال، دچار كم‌كاري تيروييد خواهند شد. كم‌كاري تيروييد به‌راحتي با مصرف يكبار در روز هورمون‌هاي جايگزين كننده تيروييدي قابل‌درمان است.
بيش از 60  سال است كه از يد راديواكتيو در درمان بيماران مبتلابه پركاري تيروييد استفاده مي‌شود. با توجه به نگراني از اينكه يد راديواكتيو ممكن است به سلول‌هاي ديگر بدن آسيب بزند، باعث ايجاد سرطان كند يا عوارض ناخواسته درازمدت مانند نازايي يا نقايص مادرزادي بشود، پزشكاني كه اول‌ بار از اين شيوه درماني استفاده كردند تنها بزرگ‌سالان را معالجه نمودند و اين افراد را تا آخر عمر تحت نظر قراردادند. خوشبختانه طي چندين دهه از پيگيري دقيق بيماران هيچ عارضه‌اي ناشي از درمان بايد راديواكتيو مشاهده نشد. به همين علت، اكنون در ايالت متحده بيش از 70 درصد بيماران مبتلابه پركاري تيروييد با يد راديواكتيو درمان مي‌شوند. به‌علاوه كودكان نيز به‌طور روزافزون با كمك يد راديواكتيو تحت درمان قرار مي‌گيرند.

3-جراحي
اگر با جراحي قسمت عمده غده نيروييد برداشته شود پركاري تيروييد به‌طور دايمي معالجه مي‌شود. اين عمل جراحي را مي‌توان به بهترين شكل توسط جراح مجرب در جراحي تيروييد انجام داد. جراحي مي‌تواند پر خطر باشد مگر آنكه پركاري تيروييد شما ابتدا با داروهاي ضد تيروييدي يا داروهاي مهاركننده بتا، كنترل‌شده باشد. معمولاً جراح از شما مي‌خواهد كه از چند روز قبل از جراحي قطره يد غير راديواكتيو، محلول لوگل يا يد پتاسيم فوق اشباع «SSKI» مصرف كنيد. اين يد اضافي تغذيه خوني غده تيروييد را كاهش مي‌دهد و لذا جراحي را آسانتر و ايمن‌تر مي‌سازد. اگرچه هر نوع عمل جراحي مي‌تواند مخاطره‌آميز باشد، عوارض مهم جراحي تيروييد زيردست يك جراح باتجربه در كمتر از 1 درصد بيماران رخ مي‌دهد. اين عوارض شامل صدمه به غدد پاراتيروييد (كه سطح كلسيم بدن را تنظيم مي‌كنند و باعث مشكلات مربوط به كمبود كلسيم خواهد شد) و آسيب به اعصاب كنترل‌كننده طناب‌هاي صوتي (كه منجر به خشونت صداي شما مي‌شود) مي‌باشند.
پس از خارج كردن غده تيروييد، منشا پركاري تيروييد از ميان مي‌رود و شما احتمالاً دچار كم‌كاري تيروييد خواهيد شد. همانند وضعيت كم‌كاري تيروييد پس از درمان با يد راديواكتيو، سطح هورمون‌هاي تيروييد را مي‌توان با درمان جايگزيني به‌صورت يك‌بار در روز به حد طبيعي برگرداند.
«اگر با جراحي قسمت عمده تيروييد برداشته شود پركاري تيروييد به‌طور دايمي معالجه مي‌شود»

4 – داروهاي مهاركننده بتا (بتا بلوكرها)
جدا از آنكه كدام‌يك از سه روش درماني فوق براي پركاري تيروييد شما به كار رود پزشكتان ممكن است خانواده‌اي از داروها كه عوامل مهاركننده بتا آدرنرژيك ناميده مي‌شوند و اثر هورمونهاي تيروييدي بر بدن را كنترل مي‌كنند، تجويز نمايد. اين داروها طي چند ساعت حال شمارا بهتر مي‌كند، گر چه تغيير در سطح بالاي هورمون هاي تيروييدي در بدنتان نمي‌دهد. اين داروها در كاهش ضربان قلب و كم كردن علايم تپش قلب، لرزش و عصبي بودن تا زمانيكه يكي از روش‌هاي درماني مؤثر واقع شود، بسيار مفيد هستند. پروپرانولول (ايندرال) اولين دارو از اين دسته بوده است . اكنون برخي از پزشكان داروهاي بتابلوكر طولاني اثرتر مانند آتنولول، متوپرولول و نادولول را به‌واسطه ميزان استفاده راحت‌تر يك يا دو بار در روز اين داروها، ترجيح مي‌دهند.

معاينه ساير اعضاي خانواده كه در معرض خطر هستند.
با توجه به اينكه پركاري تيروييد مخصوصاً بيماري گريوز، مي‌تواند به‌صورت خانوادگي بروز كند معاينه اعضاي خانواده شما ممكن است افراد ديگر با مشكلات تيروييدي را آشكار نمايد بنابراين چنانچه تاكنون ساير افراد خانواده‌تان تحت بررسي قرار نگرفتند مراجعه به پزشك مي‌تواند مفيد باشد.

برشور پركاري تيروييد

منبع: گروه تيروييد، مركز تحقيقات غدد، پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران

تهيه و تنظيم: مونا عدالت يار